Tanımlanması oldukça güç ve tartışmalı bir kavram olan sağlık politikası, sağlık üzerinde etkisi olan kamu, özel sektör ve gönüllü örgütlerce gerçekleştirilen faaliyetleri kapsamaktadır.
Politika ve sağlık politikası
Politika ve sağlık politikası kavramları, sosyal bilimlerin diğer alanlarında olduğu gibi tanımlanması güç ve üzerinde yoğun tartışmaların yapıldığı kavramlar arasındadır. Sağlık politikasından önce politika kavramının tanımlanması gerekmektedir. Türkçe’de ve başka bazı dillerde, burada tanımlayacağımız politika (policy) ile “siyaset” (politics) aynı kelime ile ifade edilmektedir ve bu aslında tesadüf değildir. Politika belirleme, uygulama ve izleme süreci politik bir süreçtir ve bu nedenle “siyasetin” politikadan ayrı düşünülmesi mümkün değildir.
Politika nedir?
Politika (policy) genel olarak “politik bir aktör ya da aktör grubu tarafından belirli bir durum için amaçlar ve bu amaçlara erişimi sağlayacak araçlar belirlemek üzere verilen kararlar” olarak tanımlanmıştır.1 Literatürde zaman zaman karar (decision) ile eşanlamlı olarak kullanılmasına karşın politika, bir konu ile ilgili olarak zaman içinde verilmiş bir dizi kararı içermesi nedeniyle farklılık göstermektedir. Bir başka tanıma göre ise politika, “bir problem ya da konu ile ilgili olarak ilgili kişiler tarafından yapılan amaçlı faaliyetlerdir”.2 Her iki tanım arasındaki en önemli fark, birincisinde sadece politikanın belirlenmiş olması vurgulanırken ikincisinde politikanın uygulanmasının da kapsanmasıdır. Politikanın genellikle bir alanla ilgili yazılı dokümanlardan oluştuğu konusundaki genel kanı, uygulamasına ilişkin vurgu nedeniyle değişmiştir. Artık politika analizi çalışmalarında sadece yasal dokümanlar, planlar, programlar ele alınmamakta, bu yazılı dokümanlarda ortaya konulan politikaların nasıl uygulandığı ya da uygulanmadığı da ele alınmaktadır.3,4
Politika kavramı ile ilgili iki önemli konu
Sağlık politikası tanımına geçmeden önce, politika kavramı ile ilgili olarak iki önemli konunun ele alınması gerekmektedir. Bunlardan birincisi, politika olarak nitelenmek için yazılı olmak ve açıklık ön koşul değildir. Örneğin, hekimlerin yarı zamanlı olarak muayenehanelerinde çalışmasına izin vermek, geri ödeme kurumlarının sağlık hizmetlerini özel kurumlardan almasını teşvik etmek gibi politikalar bir araya geldiğinde sağlık hizmetlerinde özel sektörün payını artırma yönünde “gizli” bir politikanın temelini oluşturabilir. İkincisi, devletin sadece politika olarak üretip uyguladıkları değil yapmadıkları da politikasının bir parçasıdır. Literatürde bu duruma verilen en yaygın örnek, Amerika Birleşik Devletleri’nde herkesi kapsayan evrensel (sosyal) bir sigorta sistemine geçilmemesinin aslında sağlık ihtiyaçlarını karşılamada özel sektöre dayalı politikasının bir yansıması olduğudur.2
Sağlık politikası
“Sağlık politikası” sağlık hizmetleri sisteminin kurumlarını, hizmetlerini ve finansmanını etkileyen faaliyetlerin ötesinde, sağlık üzerinde etkisi olan kamu, özel sektör ve gönüllü örgütler tarafından kasıtlı ya da kasıtsız olarak gerçekleştirilen tüm faaliyetleri de kapsayacak genişlikte bir kavram olarak ele alınmaktadır.2 Bu tanımda görüldüğü üzere “sağlık” en geniş kapsamıyla ele alınmış ve sağlık politikası sadece “sağlık hizmetleri” ile ilgili politikalarla sınırlandırılmayıp sağlık üzerinde etkisi olan tüm politikaları kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Sağlığın tanımlanması ile ilgili ayrıntılı bilgi için Tatar’a başvurulabilir.5
Değişen hükümetlerle değişmeyen bir sağlık politikası
Politika ve sağlık politikası kavramlarını tüm yönleri ile bu yazının sınırları için de ele almak mümkün değildir. Ancak son olarak Türkiye’de çeşitli çevrelerce sık sık dile getirilen “Türkiye’nin değişen hükümetlerle değişmeyen bir sağlık politikası olmalıdır” söylemi üzerinde durmakta yarar görülmektedir. Bu makalenin başında da belirtildiği üzere politika, siyaset ile iç içe bir kavramdır ve bu nedenle her değişen hükümetin doğal olarak kendi siyasi eğilimleri doğrultusunda politikaları olacak ve politikalar iktidarlar değiştikçe değişecektir. Ancak her ülkenin kendi sağlık hizmetleri sistemi ile ilgili genel ilkeleri olabilir. Örneğin, İngiliz Ulusal Sağlık sisteminin genel ilkesi “eşit sağlık ihtiyacına eşit erişim ve kullanım noktasında ücretsiz hizmet” olup bu ilke, sistemin kurulmasından bu yana değişen hiçbir hükümet ile birlikte değişmemiş ancak bu ilke çerçevesinde geliştirilen politikalar, Muhafazakar Parti ve İşçi Partisi iktidarlarında sürekli değişim göstermiştir.
- Hill, M.; Bramley, G. (1986), Analyzing Social Policy, Basil Blackwell, Ltd., Oxford.
- Walt, G. (1994), Health Policy. An Introduction to Process and Power, Zed Books, London.
- Barker, C. (1996), The Health Care Policy Process, Sage Publications Ltd. London.
- Janovsky, K. (1995), Health Policy and Systems Development. An Agenda for Research, World Health Organization, Geneva.
- Tatar, M. (2005), “Sağlık Nedir”, Makro Bakış, 1. Sf. 21-22.
